Historia ruchu zielonoświątkowego
1. Początki
Historycy podkreślają, że doświadczenie charyzmatyczne rozwijało się na przełomie XIX/XX wieku także w innych ośrodkach na świecie, m.in. w Azji. Bezpośrednimi poprzednikami ruchu pentekostalnego były: wielkie przebudzenia religijne w USA (Great Awakening, revivalizm), pietystyczne nurty w łonie Kościołów protestanckich, ruch uświęceniowy z jego wybitnymi kaznodziejami (m.in. Dwight L. Moody i Charles G. Finney), zwracającymi uwagę na konieczność osobistego nawrócenia i życia świętobliwego. Wśród badaczy nie ma zgody co do tego gdzie, kiedy i pod czyim przywództwem narodził się ruch zielonoświątkowy. Dyskusja dotyczy zasadniczo dwóch dat i dwóch różnych miejsc w Stanach Zjednoczonych. Jedni podkreślają rok 1901 i wydarzenia w Topeka (Kansas), inni rok 1906 i najsłynniejszy zielonoświątkowy adres: Azusa Street 312 w Los Angeles (Kalifornia). W pierwszym przypadku ruch zielonoświątkowy wiązać należy z pastorem Kościoła Metodystycznego, Charlesem Foxem Parhamem, w drugim z afroamerykańskim pastorem, należący do ruchu uświęceniowego (Holiness Movement), Williamem Josephem Seymourem.
Historycy podkreślają, że doświadczenie charyzmatyczne rozwijało się na przełomie XIX/XX wieku także w innych ośrodkach na świecie, m.in. w Azji. Bezpośrednimi poprzednikami ruchu pentekostalnego były: wielkie przebudzenia religijne w USA (Great Awakening, revivalizm), pietystyczne nurty w łonie Kościołów protestanckich, ruch uświęceniowy z jego wybitnymi kaznodziejami (m.in. Dwight L. Moody i Charles G. Finney), zwracającymi uwagę na konieczność osobistego nawrócenia i życia świętobliwego. Wśród badaczy nie ma zgody co do tego gdzie, kiedy i pod czyim przywództwem narodził się ruch zielonoświątkowy. Dyskusja dotyczy zasadniczo dwóch dat i dwóch różnych miejsc w Stanach Zjednoczonych. Jedni podkreślają rok 1901 i wydarzenia w Topeka (Kansas), inni rok 1906 i najsłynniejszy zielonoświątkowy adres: Azusa Street 312 w Los Angeles (Kalifornia). W pierwszym przypadku ruch zielonoświątkowy wiązać należy z pastorem Kościoła Metodystycznego, Charles’em Fox’em Parhamem, w drugim z afroamerykańskim pastorem, należący do ruchu uświęceniowego (Holiness Movement), Williamem Josephem Seymourem.
2. Początki ruchu zielonoświątkowego w Europie
W Europie pierwsze wspólnoty zielonoświątkowe powstały już w roku 1907. Jednym
z „apostołów” pentekostalizmu na naszym kontynencie był Thomas Bell Barratt, superintendent zborów metodystycznych w Oslo. W czasie pobytu w USA (1906) przeżył on chrzest w Duchu Świętym i stał się orędownikiem powstałego ruchu. Konflikt, w jaki popadł z władzami swojego Kościoła, zmusił go ostatecznie do utworzenia nowego zboru w Oslo. Podobne wydarzenia miały miejsce w Szwecji, gdzie baptystyczny kaznodzieja, Levi Pethrus, założył samodzielny zbór
w Sztokholmie (1907). W Bydgoszczy, w roku 1907, chrzest w Duchu Świętym przeżył ksiądz ewangelicki Jonathan Paul, jeden z najaktywniejszych charyzmatyków niemieckich pierwszej połowy XX wieku. Wraz z Emilem Humburgiem wystąpił przeciw Deklaracji Berlińskiej (Berliner Erklärung, z 25 września 1909), która była wyrazem głęboki sprzeciw wobec powstającego ruchu zielonoświątkowego, posądzając go wręcz o demoniczne inspiracje. Dokument ten został przyjęty przez 56. przywódców niemieckiego ruchu uświęceniowego. Zamieszanie wokół deklaracji doprowadziło w konsekwencji do rozbicia ruchu społecznościowego w Niemczech. Jedno z jego skrzydeł stało się zalążkiem nowopowstających zborów zielonoświątkowych. Z Norwegii, Szwecji
i Niemiec ruch zielonoświątkowy rozszerzył się na okoliczne kraje i wkrótce powstały Kościoły zielonoświątkowe w Anglii, Finlandii, Danii i Szwajcarii, a następnie w większości państw europejskich.
3. Ruch neo-zielonoświątkowy i charyzmatyczny
Począwszy od lat trzydziestych XX w. klasyczny ruch zielonoświątkowy znalazł się częściowo w izolacji. Chrześcijanie z różnych denominacji patrzyli na zwolenników mówienia innymi językami, delikatnie rzecz ujmując, sceptycznie. Sytuacja zaczęła ulegać zmianie po II wojnie światowej. Notujemy wówczas kolejny wzrost popularności charyzmatów, co w konsekwencji doprowadziło do powstania neopentekostalizmu i ruchu charyzmatycznego. Najczęściej uznaje się, że początki neopentekostalizmu wiążą się z zielonoświątkowym działaczem ekumenicznym, Dawidem du Plessis oraz z organizacją założoną w 1953 roku przez Ormianina, Demosa Szakariana (Shakariana) pod nazwą: Międzynarodowa Społeczność Biznesmenów Pełnej Ewangelii (The Full Gospel Business Men’s Fellowship).
Ruch charyzmatyczny w kościołach historycznych, począwszy od lat pięćdziesiątych, rozwijał się bardzo dynamicznie. Dużą rolę odegrali w tym duchowni, m.in.: Michael Harper, ksiądz anglikański, Dennis J. Bennett, kaznodzieja Kościoła Episkopalnego, Harold Bredesen, pastor Kościoła Ewangelicko-Reformowanego, pastor Larry Christenson z Kościoła Luterańskiego czy Rodney Williams z Kościoła Prezbiteriańskiego. Pobożność pentekostalna przeniknęła również do Kościoła katolickiego. Nastąpiło to na skutek wspólnych spotkań modlitewnych zielonoświątkowców i katolików w roku 1967 na uniwersytecie w Pittsburgu (Pensylwania) i South Bend (Michigan). Wpływ na te wydarzenia miała bardzo popularna książka Dawida Wilkersona The Cross and the Switchblade (Krzyż i sztylet). Powstałe w ten sposób przebudzenie charyzmatyczne, zwane Odnową w Duchu Świętym lub Odnową Charyzmatyczną, okazało się istotnym nośnikiem idei zielonoświątkowych w katolickim świecie.
Znamiennym i symbolicznym wydarzeniem w rozwoju pentekostalizmu było przyjęcie nauki o chrzcie w Duchu Świętym przez kongregacje Żydów mesjańskich. Na ogólną liczbę ok. 150 tys. nawróconych na chrześcijaństwo Żydów w USA, ponad 110 tys. to charyzmatycy.
4. „Trzecia fala”
Ruch pentekostalny na świeci w latach osiemdziesiątych doznał kolejnego ożywienia. Zjawisko to przyjęto nazywać ruchem „trzeciej fali”, dla odróżnienia od dwóch poprzednich przebudzeń zielonoświątkowych, klasycznego ruchu zielonoświątkowego i ruchu charyzmatycznego. Cechą charakterystyczną „trzeciej fali” jest powstanie dużej ilości niezależnych wspólnot kongregacyjnych, które nie identyfikują się z klasycznym pentekostalizmem. Za prekursora ruchu uważa się Johna Wimbera, założyciela Vineyard Christian Fellowship (Chrześcijańska Społeczność Winnicy). Najbardziej charakterystycznym nurtem „trzeciej fali”, związanym z jednym ze zborów Winnicy (Toronto Airport Christian Fellowship), jest położenie nacisku na cuda i znaki (Toronto blessing – błogosławieństwo z Toronto). W ciągu kilku lat specyficzna pobożność tego nurtu dotarła do wielu zborów zielonoświątkowych i wpłynęła na kształt nabożeństw, czyniąc je jeszcze bardziej ekspresyjnymi.
5. Rys historyczny ruchu zielonoświątkowego w Polsce
5. 1. Początki
Gdy rodził się światowy ruch zielonoświątkowy, Polska znajdowała się pod zaborami. Pierwszymi wiernymi, którzy doświadczyli chrztu w Duchu Świętym na ziemiach etnicznie polskich byli ewangeliccy Niemcy i prawosławni Rosjanie. Na nasze ziemie pentekostalizm dotarł z dwóch stron – od południa i z Kresów. Wpływy przebudzenia niemieckiego doprowadziły do zawiązania się pierwszej wspólnoty wyznaniowej nowego ruchu na Śląsku Cieszyńskim. W 1910 (10 lipca) utworzono zrzeszenie religijne pod nazwą Związek Stanowczych Chrześcijan (Bund für entschiedenes Christentum, dosłownie Związek dla Stanowczego Chrześcijaństwa – ZSCh), które w dniu 15. lipca zostało zarejestrowane pod tą nazwą w starostwie cieszyńskim, a jego zwolennicy zostali nazwani „zielonoświątkowcami”. Związek ten formalnie należał do Kościoła ewangelickiego, de facto tworzył jednak niezależną wspólnotę zielonoświątkową. Prezesem ZSCh został Jan Kajfosz z Trzyńca, a po jego odejściu ze Związku (1917) funkcję prezesa przyjął Karol Kaleta. Nabożeństwa odbywały się m.in. w Nieborach, Tyrze i Cieszynie. Od roku 1912 ZSCh posiadał swoją pierwszą kaplicę. Była nią dawna suszarnia owoców. Do końca I wojny światowej Związek liczył około 80 osób. Po wojnie na terenie Śląska sytuacja była niepewna. Ostatecznie, na mocy decyzji Rady Ambasadorów w Spa, Śląsk Cieszyński został podzielony wzdłuż Olzy. W ten sposób część polskich zielonoświątkowców znalazła się poza granicami kraju. Przed wybuchem II wojny Związek liczył ok. dwóch tysiący osób.
W tym samym czasie pod zaborem pruskim i rosyjskim rozwijał się ruch zielonoświątkowy zrzeszający w zdecydowanej większości ludność nie-polską. Dopiero zakończenie I wojny światowej, a szczególnie reemigracja Polaków ze Stanów Zjednoczonych, przyniosły narodziny i rozwój polskich zielonoświątkowców na ziemiach wschodniej i centralnej Rzeczypospolitej. Działalność misyjna na Wołyniu (Nikita Kalenik, Józef Czerski), Polesiu (Grzegorz Sielużycki, Karp Leonowicz) i na Wileńszczyźnie (Stanisław Niedźwiecki) oraz w Polsce centralnej (Gustaw H. Schmidt, Artur Bergholc) doprowadził w krótkim czasie do powstania pierwszych zborów o orientacji zielonoświątkowej.
W tym samym czasie pod zaborem pruskim i rosyjskim rozwijał się ruch zielonoświątkowy zrzeszający w zdecydowanej większości ludność nie-polską. Dopiero zakończenie I wojny światowej, a szczególnie reemigracja Polaków ze Stanów Zjednoczonych, przyniosły narodziny i rozwój polskich zielonoświątkowców na ziemiach wschodniej i centralnej Rzeczypospolitej. Działalność misyjna na Wołyniu (Nikita Kalenik, Józef Czerski), Polesiu (Grzegorz Sielużycki, Karp Leonowicz) i na Wileńszczyźnie (Stanisław Niedźwiecki) oraz w Polsce centralnej (Gustaw H. Schmidt, Artur Bergholc) doprowadził w krótkim czasie do powstania pierwszych zborów o orientacji zielonoświątkowej.
W drugiej połowie lat dwudziestych, pomiędzy nowopowstałymi zborami istniały ożywione kontakty. Skutkowało to ostatecznie pomysłem powołania nowego związku religijnego. Poza wspominanymi czynnikami wpływ na taką decyzję miały również inne czynniki. Ruch rozwijał się bowiem dość żywiołowo i odczuwało się brak przygotowanych pracowników, duszpasterzy i kaznodziejów. Pojawiły się też zagrożenia w postaci najprzeróżniejszych ekstremistów. Wszystko to wymagało uporządkowania. Większość zborów wyraziła chęć powołania związku religijnego, umożliwiającego legalne działanie w państwie. W ten sposób doszło w maju 1929 roku do zawarcia porozumienia w Starej Czołnicy, koło Łucka i utworzenia Związku Zborów Chrześcijan Wiary Ewangelicznej (ZZChWE), przemianowanego później na Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej (KChWE). Część zborów zielonoświątkowych, przejawiających tendencje antyinstytucjonalne, nie przystąpiła do Związku.
Na czele ZZChWE stanął A. Bergholc, który zarządzał Związkiem z Łodzi. Nowopowstały Kościół był zorganizowany kongregacjonalnie. Wydawał kilka czasopism, m.in. w Gdańsku (Primiritiel, pod red. G. H. Schmidta), w Łodzi (Przystęp, pod red. A. Bergholca), i w Tarnopolu (EwangelIskij Hołos pod red. G. Fedyszyna).
Zielonoświątkowcy z centralnej i wschodniej Polski utrzymywali żywe kontakty z amerykańskim Assemblies of God, jednym z największych Kościołów zielonoświątkowych w Stanach Zjednoczonych oraz Szwajcarską Misją Zielonoświątkową i podobnymi organizacjami z Wielkiej Brytanii. Relacje te zaowocowały powstaniem Szkoły Biblijnej w Gdańsku (1930-1933), przemianowanej później na Instytut Biblijny (1935-1938). Seminarium to zorganizowane przez misjonarzy Assemblies of God działało w ramach Misji Rosyjskiej i Wschodnio-Europejskiej (REEM).
Seminarium w Gdańsku ściśle związane było z rozwijającym się ruchem zielonoświątkowym w Europie Środkowej i Wschodniej. Twórcą i pierwszym kierownikiem szkoły był Gustaw H. Schmidt. Kształcili się w nim nie tylko Polacy, ale także Rumuni, Litwini, Łotysze, Czesi, Słowacy, Bułgarzy, Węgrzy, Jugosłowianie, Estończycy i Niemcy. Instytut opuściło wielu duszpasterzy i kaznodziejów. Okazał się wielką pomocą w skrystalizowaniu teologii zielonoświątkowej. Od 1935 roku dziekanem Instytutu był N. Nikoloff, organizator i superintendent Kościoła Ewangeliczno-Zielonoświątkowego w Bułgarii. Funkcję honorowego dziekana i wykładowcy pełnił Donald Gee, a w pewnym momencie głównym wykładowcą był Len Jones, pastor jednego z największych kościołów londyńskich. W sumie w Instytucie Biblijnym w latach 1930-38 kształciło się około 550 osób. O dynamicznym rozwoju tego Kościoła świadczy fakt, że w roku 1937 liczył on ponad 21 tys. wyznawców.
5. 2. Zielonoświątkowcy w latach 1939-1987 w Polsce
Okres II wojny światowej zatrzymał ten postęp. Na czas wojny zarówno Związek Stanowczych Chrześcijan, jak i Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej zostały zdelegalizowane. Praktyki religijne na Śląsku Cieszyńskim realizowane były dzięki współpracy z Kościołem Ewangelickim, a na pozostałych terenach zielonoświątkowcy znaleźli możliwość prowadzenia swoich działań pod skrzydłami innych wyznań, np. metodystów i baptystów. Wielu duchownych i wiernych straciło życie, część została zesłana do obozów pracy i obozów koncentracyjnych.
Po zakończeniu wojny granice Polski zmieniły się po raz kolejny. Znaczna część zielonoświątkowców na kresach wschodnich i na południu znalazła się poza granicami PRL. W tej nowej sytuacji społeczno-politycznej rozpoczął się powolny proces odbudowy struktur kościelnych. Komuniści dążyli do zminimalizowania aktywności grup religijnych w Polsce i poddania ich ścisłej kontroli. Począwszy od końca lat czterdziestych wzmogły się działania podejmowane przez służby bezpieczeństwa wymierzone we wszystkie Kościoły, w tym również mniejszościowe. Kościoły wolne były represjonowane na różne sposoby. Z jednej strony prześladowano duchownych, z drugiej zaś zastraszano wiernych, odbierano kaplice, przeprowadzano rewizje w domach, konfiskowano Biblie i literaturę chrześcijańską. Jednym z celów polityki wyznaniowej PRL była centralizacja mniejszych wyznań. Nowa władza obawiała się wszelkich śladów samodzielności i niezależności, węsząc wszędzie „imperialistyczny spisek”. Na wzór sowiecki tworzono w Polsce sztuczne zjednoczenia. Miało to ułatwić kontrolę nad mniejszościami wyznaniowymi.
Takie właśnie działania obserwujemy w związku z powstaniem i działalnością Zjednoczonego Kościoła Ewangelicznego (ZKE). Nie można zaprzeczyć, że w łonie wspólnot ewangelikalnych istniały autentyczne tendencje zjednoczeniowe, co widać na przykładzie organizowanych wówczas zjazdów i konferencji. W czasie jednej z takich konferencji, 24-26 maja 1947 w Ustroniu, koło Cieszyna, doszło do powstania ZKE, poprzez połączenie cieszyńskich zielonoświątkowców ze Zjednoczeniem Wolnych Chrześcijan (Kościół Wolnych Chrześcijan) i Związkiem Ewangelicznych Chrześcijan, nie należących do ruchu zielonoświątkowego. O ile w początkowej wersji idea zjednoczenia miała swoje podstawy w rzeczywistym pragnieniu jedności i była wynikiem doświadczenia czasów wojennych, o tyle późniejsze działania zjednoczeniowe noszą znamiona działań represyjnych, podjętych przez władze komunistyczne. Po wydarzeniach z 19/20 września 1950 roku (masowe aresztowanie przywódców), do ZKE został włączony drugi nurt pentekostalny – Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej (1953). Mimo sztuczności zjednoczenia, poszczególne Kościoły zachowały pewną autonomię i świadomość swojej odrębności. Konsekwencją tych wydarzeń było jednocześnie zbliżenie pomiędzy dwoma nurtami polskiego pentekostalizmu.
Historia ZKE ściśle związana jest z dziejami narodu w tym czasie. W ramach odwilży politycznej w roku 1956 zielonoświątkowcy należący do KChWE wystąpili z ZKE. Władze państwowe nie zgodziły się jednak na zarejestrowanie nowego Kościoła i w maju 1959 r. większość zborów i duchownych wróciła do ZKE. Pozostali utworzyli zbory autonomiczne, działające nielegalnie, represjonowane i kontrolowane.
W ramach kolejnej odwilży politycznej, która w konsekwencji przekształciła się w liczne ruchy narodowe i przyniosła wolność okupowanym przez sowietów państwom Wschodniej Europy, na synodzie (22 maja 1987 r. ostatni synod Zjednoczonego Kościoła Ewangelicznego) doszło do uchwalenia reorganizacji ZKE.
5. 3. Powstanie i rozwój Kościoła Zielonoświątkowego w RP
Po samorozwiązaniu się ZKE większość przedstawicieli polskiego pentekostalizmu powoła do istnienia Kościół Zielonoświątkowy (KZ). Postanowienie o rozwiązaniu ZKE zostało zatwierdzone 1 lutego 1988 r., decyzją ówczesnego Urzędu do Spraw Wyznań. W 1987 roku liczył 84 zbory (ok. 10 tys. wiernych), obecnie zaś (dane pochodzą z końca roku 2009) w jego skład wchodzi 217 zborów, skupiających ponad 23 tys. wiernych (ochrzczonych [13 104 osoby], dzieci i sympatyków). Nie powiodły się próby stworzenia jednej wspólnoty, obejmującej wszystkie zbory zielonoświątkowe. W skład KZ weszły dawne zbory zielonoświątkowców cieszyńskich, stanowczych chrześcijan oraz dawnego Kościoła Chrześcijan Wiary Ewangelicznej. Poza KZ istniały już wcześniej inne wspólnoty zielonoświątkowe, a po roku 1988 powstały nowe, w tym w nowej szacie Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej, wpisany do rejestru stowarzyszeń i związków religijnych także 1. lutego 1988 r.
W roku 1990 Kościół ten został wpisany do rejestru kościołów i innych związków wyznaniowych i liczy sobie obecnie (dane na koniec roku 2008) 25 zborów i skupiających ok. 4 tysiące członków. W Polsce istnieje szereg kościołów zielonoświątkowych, m.in. Kościół Boży w Chrystusie (3,4 tys. wiernych), Chrześcijańska Wspólnota Zielonoświątkowa (2 tys. wiernych), Ewangeliczna Wspólnota Zielonoświątkowa (520 wiernych), Zbór Stanowczych Chrześcijan w RP (300 wiernych), Chrześcijański Kościół Reformacyjny. Łącznie obecnie istnieje w Polsce ok. 30. Kościołów o proweniencji zielonoświątkowej.
Przyczyny braku jedności tkwią w rozumieniu istoty Kościoła, w jego eklezjologii. Kościół rozumiany jest tu jako wartość mistyczna, jest więc jeden i powszechny, choć strukturalnie zróżnicowany. W wymiarze organizacyjnym jest reprezentowany przez różnorodne wspólnoty, które traktują się w sposób braterski. Pomiędzy głównymi Kościołami zielonoświątkowymi w Polsce nie występują żadne poważne rozbieżności teologiczne, nie licząc kilku pomniejszych wspólnot, które wykraczają poza klasyczną teologię zielonoświątkową. Przykładami mogą być takie wspólnoty, jak Zbór Ewangelicznych Chrześcijan w Duchu Apostolskim (w Ełku) i Jednota Braci Polskich (na Pomorzu), odrzucające wiarę w Trójcę Świętą.
5.4. Działalność społeczna i ekumeniczna polskich zielonoświątkowców
Kościół Zielonoświątkowy prowadzi działalność wydawniczą (ogólnopolski dwumiesięcznik Chrześcijanin, wydawnictwo Agape), redaguje audycje radiowe (Słowo Ewangelii), prowadzi instytut naukowo-badawczy (Instytut im. Barratta w Warszawie), a także współpracuje z ośrodkami młodzieżowymi i studenckimi, m.in. z Chrześcijańskim Stowarzyszeniem Akademickim i Ruchem Nowego Życia.
Od roku 1997 Kościół Zielonoświątkowy działa w Polsce w oparciu o ustawę Państwo-Kościół (Ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Zielonoświątkowego w RP z dn. 20 lutego 1997 r.; Dz. U., Nr 41, poz. 254). Uzyskanie przez tak „młody” Kościół regulacji prawnej na poziomie ustawy państwowej jest dowodem wiarygodności tej konfesji i dobrej opinii, jaką posiada w naszym kraju. Znany jest nie tyle ze spontaniczności i nieskomplikowanej liturgii czy charakterystycznego „mówienia innymi językami” (za to polscy parlamentarzyści ustawy nie dają!), ale z postaw i działań wobec środowisk dotkniętych patologiami społecznymi czy biedą. Poszczególne zbory wyzwalają swoją aktywność na różnym polu, niektóre wręcz specjalizują się w pewnych kategoriach działań prospołecznych. Są to wspólnoty niezbyt liczne i najczęściej niezbyt zamożne. Głównym atutem jest aktywny wierny i jego poświęcenie w służbie dla innych, niekoniecznie dla ludzi z kręgu wyznawców.
Kościół jako całość i poszczególne zbory, prowadzą działania związane z profilaktyką, ale również z usuwaniem skutków uzależnień i patologii. Takie ośrodki jak Misja „Nowa Nadzieja” w Janowicach Wielkich, Chrześcijańskie Stowarzyszenie Dobroczynne w Kluczach (1999) czy Chrześcijański Ośrodek dla Osób Uzależnionych (Teen Challenge) w Broczynie i Łękinii są dobrze znane w środowiskach prowadzących pracę resocjalizacyjną z alkoholikami i innymi osobami uzależnionymi w Polsce. Ośrodki te posiadają schroniska dla bezdomnych, świetlice socjoterapeutyczne, prowadzone są tam warsztaty terapii zajęciowej. Inicjatywy powstały oddolnie, były pomysłami podjętymi i zrealizowanymi przez wolontariuszy. W Polsce powstała cała sieć punktów pomocy działających przy Kościołach. Prowadzą grupy wsparcia, punkty konsultacyjne, służbę Coffee House. Powstały też hostele, w których byli pacjenci ośrodków mogą uczestniczyć w programach resocjalizacyjnych.
Kościół dostrzega konieczność prowadzenia dialogu ekumenicznego i wspólnego składania świadectwa wiary. Utrzymuje i rozwija stosunki z Kościołami na całym świecie poprzez wspólnotę wiary, modlitwy i wzajemną pomoc. Jest zaangażowany w prace Europejskiej Wspólnoty Zielonoświątkowej i Światowej Konferencji Zielonoświątkowej, a także jest członkiem Światowego Stowarzyszenia Zielonoświątkowych Zborów Bożych. Funkcjonując w ZKE polscy zielonoświątkowcy okazywali duże zaangażowanie w pracach Polskiej Rady Ekumenicznej (PRE). Jednak fatalne doświadczenia z okresu „przymusowej” ekumenii nie pozostają bez wpływu na dzisiejsze postawy środowiska pentekostalnego w Polsce. Pomimo wcześniejszej działalności w PRE Kościół Zielonoświątkowy nie włączył się strukturalnie do polskiego oddziału Światowej Rady Kościołów, bowiem domagano się od zielonoświątkowców ponownej rejestracji. Nie podjęto starań o członkostwo w PRE również ze względu na brak wewnątrz-konfesyjnego konsensusu w kwestii współpracy z szerokim i różnorodnym środowiskiem chrześcijańskim. Na plan pierwszy wysunięto kwestię konsolidacji środowisk ewangelikalnych. Pod koniec istnienia ZKE powstała idea powołania wspólnoty o charakterze aliansu ewangelicznego. Pomysł ten został zrealizowany w styczniu 2000 r. (Alians Ewangeliczny w RP). Świadczy to o przełamaniu dotychczasowego impasu i o zwycięstwie myślenia ogólno-ewangelikalnego nad partykularnym. Z perspektywy zielonoświątkowej Alians jest istotną płaszczyzną porozumienia i może w przyszłości stać się ważnym forum wymiany myśli i podejmowania konkretnych działań. Może być także instrumentem umożliwiającym zdynamizowanie procesów integracyjnych. Na marginesie warto dodać, że zasady wiary, przyjęte za podstawę doktrynalną stowarzyszenia, są tożsame z zasadami wiary Europejskiego Aliansu Ewangelicznego (European Evangelical Alliance) oraz Światowego Związku Ewangelicznego (World Evangelical Fellowship).
Polscy zielonoświątkowcy, mimo że nie działają w ramach PRE, zapraszani są lokalnie do brania odpowiedzialności za oblicze polskiego i światowego chrześcijaństwa. Zaangażowanie ekumeniczne ma miejsce na różnych polach. Uczestniczą m.in. w pracach nad przekładem Pisma Świętego w Towarzystwie Biblijnym w Polsce, w nabożeństwach z okazji Dni Powszechnej Modlitwy o Jedność Chrześcijan oraz innych oddolnych inicjatywach ekumenicznych (np. w Poznaniu prężnie funkcjonuje Polska Grupa Ekumeniczna, w Elblągu Forum Inicjatyw Ekumenicznych), czy we wspólnych festiwalach muzyki sakralnej, organizowanych przez lokalne ośrodki zborowe i parafialne.
Zakończenie (rys statystyczny)
Polski ruch zielonoświątkowy jest stosunkowo nieliczny. Tymczasem klasyczni zielonoświątkowcy w skali świata stanowią rzeszę ponad 190 mln wiernych. Oprócz tego środowiska istnieje liczna rzesza charyzmatyków w innych Kościołach, w tym także w Kościele Rzymskokatolickim. Ich ogólna liczba sięga blisko 140 mln. Dodatkowo doświadczenie charyzmatyczne jest udziałem 30 mln osób w kościołach wolnych (Free Churches), a 33 mln zielonoświątkowców należy do kościołów niezależnych (Independent). Łącznie na świecie jest więc ponad 400 mln osób, które doświadczyło przeżycia chrztu w Duchu Świętym.
Autor: Wojciech Gajewski
Literatura przedmiotu
Wybrane opracowania na temat ruchu zielonoświątkowego i Kościoła Zielonoświątkowego:
S. Markiewicz, Protestantyzm, Warszawa 1982;
W. I. Hollenweger, Po dwudziestu latach badań nad religią zielonoświątkowców, „Studia i dokumenty ekumeniczne” 1986, 4/16;
A .Tokarczyk, Trzydzieści wyznań, Warszawa 1987;
E. Czajko, Kościół Zielonoświątkowy w Polsce, Warszawa 1991;
H. R. Tomaszewski, Wyznania typu ewangeliczno-baptystycznego wchodzące w skład Zjednoczonego Kościoła Ewangelicznego w latach 1945-1956, Warszawa 1991;
Z. Pasek, Ruch zielonoświątkowy, Kraków 1992;
Z. Pasek, Związek Stanowczych Chrześcijan, Kraków 1993;
K. Urban, Mniejszości wyznaniowe w Polsce 1945-1991, Kraków 1994;
K. Karski, Symbolika. Zarys wiedzy o Kościołach i wspólnotach chrześcijańskich, Warszawa 1994 (s. 183-186);
K. Karski, Protestanckie wspólnoty wolnokościelne [w:] Kościoły, wspólnoty, herezje. Szkice z tradycji chrześcijańskiej, Warszawa 1997;
W. Gajewski, Instytut Biblijny przy Misji Wschodnio-Europejskiej w Gdańsku w okresie międzywojennym [w:] Protestantyzm i protestanci na Pomorzu, pod red. J. Iluk, Gdańsk- Koszalin1997;
H. Munoz, Zielonoświątkowcy, [w:] Wspólnoty kościelne, niezależne grupy religijne, sekty na przykładzie Ameryki Łacińskiej, Warszawa 1995;
M. Tymiński, Kościół Zielonoświątkowy w Polsce, Wrocław 1999;
E. Czajko, Sytuacja prawna ruchu zielonoświątkowego w Polsce w perspektywie historycznej, Warszawa 2000;
W. Gajewski, Dynamika ewangelikalizmu polskiego. Krytyczne spojrzenie z uwzględnieniem perspektywy pentekostalnej, [w:] Warszawa-Katowice 2004;
J. Mirończuk, Polityka państwa wobec Zjednoczonego Kościoła Ewangelicznego w Polsce w latach 1947-1989, Warszawa 2006;
V. Synan, Historia ruchu zielonoświątkowego i odnowy charyzmatycznej. Stulecie Ducha Świętego 1901-2001, Kraków-Szczecin 2006;
W. Gajewski, Kościół Zielonoświątkowy: geneza, dzieje, teologia, duchowość i perspektywy, [w:] Nierzymskokatolickie Kościoły chrześcijańskie we współczesnej Polsce, pod red. Z. J. Winnicki, T. Dębowski, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2007, s. 114-142.
Strona internetowa:
http://pl.wikipedia.org/wiki/Pentekostalizm
Wybrane opracowania na temat ruchu charyzmatycznego:
E. Weron, Zielonoświątkowcy w Kościele?, [w:] „Collectanea Theologica” 1976, z. 3;
W. Kowalak, Ruch charyzmatyczny a kultury afrykańskie, [w:] „Zeszyty Naukowe KUL” 1976, 19, nr 3;
C. Napiórkowski, Ruch charyzmatyczny w protestantyzmie, [w:] „Zeszyty Naukowe KUL” 1976, 19, nr 3;
K. Osuch, Katolicki ruch charyzmatyczny. Twórczy entuzjazm czy zarzewie konfliktu, [w:] „Znak” 1977, 277/278;
E. O’Connor, Ruch charyzmatyczny w Kościele katolickim, Warszawa 1984;
H. Mühlen, Odnowa w Duchu Świętym, Kraków 1985;
Ch. Massabki, Odnowa w Duchu Świętym nadzieją Kościoła, Kraków 1986;
L. J. Suenens, Nowe zesłanie Ducha Świętego?, Poznań 1988;
Z. Pasek, Katolicki ruch Odnowy w Duchu Świętym, [w:] „Chrześcijanin w świecie” 1989, nr 3/186;
P. G. Mansfield, Jakby nowa Pięćdziesiątnica. Początek Katolickiej Odnowy w Duchu Świętym, Warszawa 1993;
B. Clark, Ochrzczeni w Duchu i dary duchowe. Podstawowe wyjaśnienia kluczowych pojęć i doświadczeń odnowy charyzmatycznej, Kraków 1994;
T. Kosiek, Na chorych ręce kłaść będą. Posługa uzdrawiania w Kościele w świetle dokumentów dialogu katolicko-zielonoświątkowego (1972-1982), seria: Jeden Pan, jedna wiara, t. 10 , Lublin 2000;
A. Siemieniewski, „Ochrzczeni w jednym Duchu”. Perspektywa integracji mistycyzmu pentekostalnego z duchowością katolicką, Wrocław 2002.